Đồi Thỏ

Tác giả: Richard Adams

Dịch giả: Hồng Vân

Giới thiệu

Sẽ có người không khỏi băn khoăn khi cầm cuốn sách khổ lớn dày hơn 500 trang này trên tay. Có vẻ quá nặng, theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng đối với thể loại sách thiếu nhi. Song đó chính là điều lạ lùng đầu tiên mà nhà văn Anh Richard Adams đem đến cho bạn: một cuốn sách thiếu nhi có thể dày như sách dành cho người lớn. Số lượng trang ngồn ngộn như thế cho phép mở ra nhiều cuộc phiêu lưu nối nhau trong các chương sách được chia nhỏ trong bốn phần: Hành trình, Trên ngọn đồi Watership, Efrafa và Thủ lĩnh Cây Phỉ. Đó là một trong những lý do khiến Đồi thỏ thành công vang dội với bạn đọc mọi lứa tuổi, được nhận Huy chương Carnegie và giải thưởng Guardian cho thể loại tiểu thuyết viết cho thiếu nhi (1972), được nhà xuất bản Penguin công bố là cuốn sách đứng thứ hai trong danh sách bán chạy nhất mọi thời đại (1985), có tên trong danh sách 100 cuốn sách của mọi thời đại (2003), 100 cuốn sách giá trị nhất (2007) do BBC và trang web worldbookday bầu chọn.

Khi lật giở những trang đầu tiên của Đồi thỏ, bạn đọc đã bước vào chuyến phiêu lưu đầu tiên của bầy thỏ mà đa số là kẻ “vùng ngoài” - từ chỉ cấp bậc của những chú thỏ bình thường trong những năm đầu đời. Thỏ vốn là con vật hiền lành và quá e dè trước mọi thứ xung quanh, song cũng vì thế mà những cuộc phiêu lưu phía trước có sức hút thật đặc biệt. Những đôi tai dài dựng thẳng đứng, những chiếc mũi hồng hếch lên trong gió, thứ mùi đặc trưng của loài… đang mở ra một thế giới, do chính những chú thỏ chiến binh này là nhân vật trung tâm.

Cuộc di cư của bầy thỏ trong câu chuyện giống như sự khiêu khích óc tưởng tượng của độc giả với chồng chéo những cuộc phiêu lưu. Vẫn là chúng với đặc tính rụt rè, nhút nhát cố hữu, thói quen sợ tiếng động bất thình lình, sợ những mùi lạ. Nhưng với từng cái tên như Cây Phỉ, Thứ Năm, Tóc Giả, Nồi Đất, Mâm Xôi, Anh Thảo Vàng…, thế giới loài thỏ đầy ắp những cá tính và nhiều nhân vật anh hùng vụt sáng lên trong những thời khắc khó khăn. Từ những chú thỏ non trong đồi thỏ của Chúa Thanh Lương Trà, chúng đã dám dấn thân nơi đất khách quê người, đối đầu với mọi gian nguy, cám dỗ để tìm tới một vùng đất tốt hơn. Và sự đấu tranh giữa thói quen cố hữu và khát khao chinh phục của những chú thỏ chiến binh như Cây Phỉ, Tóc Giả, Nhựa Ruồi… đã dệt nên một bản anh hùng ca về sự sinh tồn, bao gồm cả những khúc tráng ca, những khoảng lặng và cả những do dự trên bước đường tìm kiếm tự do. Chuyến phiêu lưu nối dài không chỉ là cuộc chinh phục của những chú thỏ mang dòng máu chiến binh, nó thể hiện sự khát khao của những con vật tai dài trong tuổi trẻ sung sức của mình, là tình thân thiết giữa bầy đàn và là sức mạnh cộng hưởng làm nên những chiến công ngoài sức tưởng tượng.

Có một không gian đồng quê thật êm đềm nhưng với Đồi thỏ, người đọc không khỏi chạnh lòng trong văng vẳng âm thanh kêu cứu của loài vật. Lũ thỏ được miêu tả như những con vật yêu hòa bình và rất đỗi hiền lành, nhấm cỏ, đào hang, sinh con… Những gì được coi là văn minh của thế giới con người luôn khiến chúng sợ hãi và tìm cách lẩn tránh. Hàng rào thép gai với những chiếc bẫy thòng lọng, con đường nhựa đen xì, con đường sắt chạy dài…, tất cả đối nghịch lại với vẻ đẹp của thiên nhiên, chim chóc, côn trùng… trong một góc nhìn tinh tế, đầy chia sẻ của Richard Adams về thế giới xung quanh.

Điểm nổi bật của Richard Adams trong Đồi thỏ là sự pha trộn khéo léo giữa một thiên sử thi hào hùng, một câu chuyện tưởng tượng trong một ngôn ngữ vô cùng sáng tạo. Những cuộc phiêu lưu đan xen các câu chuyện huyền thoại do Bồ Công Anh kể về nhân vật El-ahrairah anh hùng mở ra một không gian thoáng rộng cho tác phẩm. Điều này đã phả hơi thở sinh động trong những câu chuyện được kể lại một cách duyên dáng, dường như độc giả có thể cảm nhận cảnh những chú thỏ bỏ trốn làm quen với đám thỏ sang trọng trong cái hang lớn của thủ lĩnh Anh Thảo Vàng thế nào, đầy thấp thỏm khi Tóc Giả đột nhập vào thế giới Efrafa mà không rõ sống chết ra sao, hồi hộp tới thót tim trong khi chiếc thuyền thúng đang đưa bọn thỏ qua sông một cách không định hướng… để rồi có chung một cảm nhận về cuộc sống, về tình yêu thiên nhiên và loài vật chất chứa trong cuốn sách dày này.

Chưa được biết tới nhiều ở Việt Nam nhưng Richard Adams là một tên tuổi lớn trên văn đàn thế giới. Ông theo học lịch sử tại trường Bradfield College và Worcester College ở thành phố Oxford, tham gia Thế chiến thứ hai và đến năm 1948 làm việc cho Ủy ban hành chính công. Sau Đồi thỏ được viết vào những năm 60, ông nghỉ hưu năm 1974 và từ tuổi 54 ông đã dành hoàn toàn cuộc đời mình cho sự nghiệp văn chương với nhiều tác phẩm: Shardik, Những chú chó mang bệnh dịch hạch, Cô gái trong điệu Swing, Maria, Kẻ lữ hành… Hiện Richard Adams sống ở phía Nam nước Anh cùng gia đình. Ông vẫn dành hết niềm đam mê và hứng thú cho văn học Anh, âm nhạc, cờ vua, bia và đáo vạch, tiếng chim hót, những bài dân ca và những chuyến đi dạo nơi đồng quê…

(eVan giới thiệu)

Phần I - Hành Trình

Chương 1

Tấm Biển Thông Báo

DÀN ĐỒNG CA: Sao nhà ngươi gào to lên như thế, trừ phi nhìn thấy cảnh tượng kinh khủng nào đó?
CASSANDRA: Ngôi nhà kia sặc mùi hôi tử khí và khắp nơi đầy máu tươi.
DÀN ĐỒNG CA: Này, chuyện ấy thì sao? Đấy là mùi của vật hiến tế.
CASSANDRA: Mùi hôi thối giống như hơi thở tự nấm mồ!

Vở Agamemnon của Aeschylus
Mùa hoa anh thảo đã đi qua. Phía bìa rừng, nơi mặt đất bắt đầu trải rộng và dốc xuống phía hàng rào cũ và cái hào mọc đầy những bụi mâm xôi, chỉ thấy thấp thoáng vài bụi anh thảo nhàn nhạt đang tàn xen lẫn giữa những bụi cây thủy thần dại và những gốc sồi. Phía bên kia hàng rào là phần đất cao hơn của cánh đồng nơi có rất nhiều hang thỏ. Ở những nơi mà cỏ chết hết và đâu đâu cũng chỉ thấy những đống phân khô, chỉ có cỏ lưỡi chó mới mọc lên được. Cách đấy khoảng một trăm mét, ngay ở chân dốc, có một con suối nhỏ, bề ngang chưa đầy một mét, nhưng đã bị hoa mao lương vàng, cải xoong và hoa suối xanh che lấp đi một nửa. Con đường danh cho xe bò nằm vắt qua một cái cống nước xây bằng gạch rồi leo lên cái dốc đối diện đến một cánh đồng có năm thanh chắn ở trên hàng rào gai. Cánh cổng này dẫn thẳng đến con đường mòn.

Hoàng hôn tháng năm nhuộm đỏ cả những đám mây, nhưng còn nửa tiếng nữa trời mới tối. Con dốc khô cằn thấp thoáng bóng những chú thỏ, một vài chú đang nhấm nháp ở bãi cỏ thưa gần hang, một số khác lại chạy đi xa hơn tìm kiếm những cây bồ công anh hoặc có thể là những cây anh thảo mà những chú khác bỏ sót lại. Lác đác có những chú ngồi thẳng lưng trên một tổ kiến và nhìn ra xung quanh với hai cái tai dựng đứng và cái mũi hếch lên trong gió. Tiếng hót bình yên của một con sáo nơi bìa rừng như một minh chứng rằng chẳng có gì đáng sợ quanh đó. Phía bên kia, dọc theo con suối, mọi thứ hiện lên thật rõ ràng, trống trải và tĩnh lặng. Vùng đất của thỏ thật thanh bình.

Phía đầu bờ suối, gần gốc anh đào dại, nơi con sáo vừa cất tiếng hót là một vài cái hang gần như bị những bụi mâm xôi che khuất. Trong ánh sáng xanh mờ mờ, ở trên miệng của một trong những cái hang đó có hai chú thỏ đang ngồi cạnh nhau. Một lúc sau, chú lớn hơn nhảy ra ngoài, phóng dọc theo con suối ẩm dưới lùm cây mâm xôi, nhảy xuống hào rồi chạy ra ngoài cánh đồng. Vài phút sau chú kia cũng chạy theo.

Chú thỏ đầu tiên dừng lại ở một vạt cỏ nhuốm nắng chiều, chân sau gãi gãi nhanh cái tai. Dù chỉ mới một tuổi và còn chưa đủ cân nhưng chàng thỏ này không có cái vẻ bắng nhắng của hầu hết những “kẻ vùng ngoài” – cấp bậc của những chú thỏ bình thường trong năm đầu đời không có dòng dõi danh giá hoặc chưa đủ cân nặng và chiều cao nên thường bị các bậc huynh trưởng đè đầu cưỡi cổ và cố gắng sống tốt nhất trong khả năng của mình – thường là ở ngoài trời, ngay bên ngoài cánh đồng thỏ của chúng. Riêng chú thỏ này có vẻ biết cách tự chăm sóc mình. Trong lúc ngồi lên, đưa mắt nhìn quanh và xoa xoa hai chân trước vào mũi, toàn thân chú toát lên vẻ linh lợi tươi vui. Ngay khi cảm thấy hài lòng vì mọi thứ đều ổn, chú cụp tai lại và bắt đầu công việc ở bãi cỏ.

Người bạn đồng hành của chú dường như không được thoải mái như thế. Anh chàng này nhỏ xíu, đôi mắt mở to chăm chú và cái cách ngầng và quay đầu của chú ta không phải dấu hiệu của tính cẩn trộng mà là của sự căng thẳng và lo âu kéo dài. Cánh mũi giật giật liên tục và khi một con ong nghệ vo ve bay đến một bông hoa phía sau thì chú ta giật nảy mình, nhảy bắn lên rồi quay mòng mòng khiến hai chú thỏ ở gần đấy nháo nhào chạy trốn vào cái hang gần nhất trước khi chú thỏ đực với đôi tai có chỏm đen nhận ra thủ phạm và quay lại đánh chén.

“Ôi thằng Thứ Năm đây mà,” chú thỏ tai đen nói “nó lại nhảy vào đám nhặng xanh đấy. Ra đi Gạc Nai, cậu vừa nói gì với tớ thế?”
“Thứ Năm á.” chú thỏ kia nói “Tại sao cậu gọi nó như thế?”
“Thứ Năm ý, cậu biết đấy, nó là con cuối cùng và là con nhỏ nhất. Cậu không hiểu làm sao chẳng ai tóm được nó phải không. Tớ luôn nói rằng con người không thể nhìn thấy nó, còn cáo thì chê không thèm ăn. Tuy vậy, tớ cũng phải thừa nhận rằng nó có khả năng tránh xa những chỗ nguy hiểm đấy.”

(Thỏ thường sinh một lứa 4 con. Bất cứ lứa nào trên 4 con cũng được gọi là Hrair có nghĩa là ‘nhiều’ hay ‘một ngàn’. Như vậy khi bọn thỏ nói U Hrair – một ngàn – thì nhìn chung ám chỉ tất cả những kẻ thù (hay elil theo ngôn ngữ của thỏ) gồm có cáo, chồn ecmin, chồn sương, mèo, cú, con người.v.v. Có lẽ có hơn năm con ra đời cùng một lúc với Thứ Năm; tên nó là Hrairoo, có nghĩa là ‘Tiểu Thiên’ tức là con nhỏ nhất trong nhiều con khác, cũng như ta gọi những con lợn ra sau là con sài con đẹn.)
Chú thỏ vừa được nhắc đến chạy lại gần bên bạn, với những bước nhảy lệt sệt trên đôi chân sau khá dài.
“Đi thêm một đoạn nữa đi Cây Phỉ.” Chú lên tiếng “Anh thấy không, có cái gì rất lạ trên cánh đồng cỏ chiều nay, mặc dầu em không thể biết chính xác đó là cái gì. Anh em mình đến chỗ gần con suối nhé?”
“Được thôi,” Cây Phỉ đáp “và em có thể tìm cho anh vài cây anh thảo. Em mà không tìm được thì làm gì có ai thấy nữa.”
Chú chạy xuống dốc trước, bóng đổ dài trên bãi cỏ phía sau. Cả hai đến chỗ con suối và bắt đầu nhấm nháp, tìm kiếm thức ăn xung quanh những vết bánh xe lún sâu trên con đường mòn.

Chẳng bao lâu sau Thứ Năm đã có được cái mà chúng đang tìm kiếm. Cây anh thảo là thức ăn quý hiếm đối với bọn thỏ và theo lẽ thường sẽ chẳng còn bao nhiêu những món ngon như vậy vào những ngày cuối tháng Năm ở ngay cả vùng này, xung quanh cánh đồng thỏ. Cái cây này chưa ra hoa và những chiếc lá xòe rộng gần như bị dấu kín dưới những bụi cỏ cao. Trong lúc hai chú còn đang đứng mải mê ngắm nhìn chiến lợi phẩm của mình thì hai chú thỏ lớn hơn phóng ra từ một vũng nước nông dành cho trâu bò ở gần đấy.
“Cây anh thảo à?” một chú nói “Được lắm, để lại đấy cho bọn ta. Nào nhanh lên,” chú nói thêm khi thấy Thứ Năm tỏ ra do dự “mày có nghe tao nói gì không đấy?”
“Thứ Năm đã tìm thấy nó đầy chứ, Liễu Ngư.” Cây Phỉ lên tiếng.
“Nhưng chúng tao sẽ chén nó.” Liễu Ngư vênh váo đáp “Anh thảo là để cho hàng ngũ Cốt Cán, mày không biết điều đấy à. Nếu không thì chúng tao có thể dễ dàng dạy cho mà biết.”

(Gần như ở các cánh đồng thỏ đều có các Cốt Cán (nguyên văn Owsla) tên gọi một nhóm những con thỏ khỏe mạnh linh lợi – hai năm tuổi hoặc lớn hơn – bao giờ cũng vo ve quanh vợ chồng thỏ chúa trong khi bắt nạt những con khác. Cốt Cán rất khác nhau. Ở một cánh đông nào đó, Cốt Cán có thể là bầy thỏ chiến, ở nơi khác chúng là những con thỏ tuần tra khôn ngoan hoặc những con chuyên phá phách các vườn rau. Tại Sandleford vào thời điểm này, Cốt Cán là những con thỏ có tính kỷ luật cao như thỏ chiến (mặc dù như sau này có thể thấy, một số con không hẳn là thỏ chiến).)
Thứ Năm đã bỏ chạy từ lúc nào. Cây Phỉ đuổi kịp chú ở chỗ cống nước.

“Anh phát ốm và chán ngấy tất cả những chuyện này.” Cây Phỉ nói “Lần nào cũng thế. ‘Đây là móng của tao, vì thế đó là anh thảo của tao’. ‘Đây là răng nanh của tao nên đó là cái hang của tao’. Anh nói cho em biết nhé, nếu anh trở thành Cốt Cán anh sẽ đối xử với bọn đàn em tử tế hơn.”
“Vâng, ít nhất thì anh cũng có hy vọng một ngày nào đó trở thành một Cốt Cán.” Thứ Năm nhấm nhẳng đáp “Rồi anh sẽ trở nên to lớn và đó là điều mà chẳng bao giờ em có được.”
“Em không nghĩ rằng anh sẽ để em phải tự chăm sóc mình đấy chứ?” Cây Phỉ hỏi lại “Nói thật với em nhé, nhiều lúc anh cảm thấy muốn dọn quang cánh đồng thỏ này. Thôi bây giờ hãy quên những chuyện này đi và hãy tận hưởng buổi tối này. Hay là chúng mình chạy sang bên kia bờ suối? Ở đấy vắng vẻ hơn, ít nhất thì chúng ta có thể có được những phút giây yên bình. Trừ phi em cảm thấy không được an toàn lắm.” Chú nói thêm.

Cách đặt câu hỏi của chú ta cho thấy trong thực tế chú nghĩ rằng Thứ Năm có vẻ biết mọi thứ rõ hơn mình và câu trả lời của Thứ Năm cho thấy rằng điều này đã được chấp thuận giữa chúng.
“Không, ở đấy cũng khá an toàn.” Thứ năm đáp “Nếu em bắt đầu cảm thấy có bất cứ gì nguy hiểm thì em sẽ báo cho anh biết. Nhưng nguy hiểm không phải là cái mà em cảm thấy về nơi này. Nó là… mà em cũng không rõ nữa… một cái gì nghe ngột ngạt, giống như sấm vậy; em không thể nói rõ; nhưng nó làm em lo lắng. Dù thế nào đi nữa, em sẽ băng qua cánh đồng cùng với anh.”
Chúng vượt qua cống nước. Ở gần suối, cỏ mướt và mọc dày hơn, cả hai phóng lên con dốc đối diện, tìm nơi khô ráo hơn. Một phần dốc ẩn mình trong bóng râm, mặt trời đang chìm dần xuống phía trước chúng, và Cây Phỉ đang mong tìm được một chỗ ấm áp có nắng nên cứ thế mà phóng tiếp chơ đến khi tới gần con đường mòn. Khi đến cổng, chú dừng lại, trố mắt nhìn.

“Thứ Năm, cái gì kia? Nhìn kìa.”
Trên con đường nhỏ phía trước, mặt đất vừa mới bị xới lên. Hai đống đất nằm ngay trên bãi cỏ. Những cái cột nặng nề loang lổ sơn và chất creozot vươn cao như những cây nhựa ruồi bên bờ rào và tấm biển trên đó đổ bóng hết chiều dài cánh đồng. Một cái búa và vài cái đinh bị bỏ lại bên cạnh một cái cột.
Hai chú thỏ nhảy lại gần tấm biển, rồi nằm thu mình trong một bụi tầm ma phía bên kia, mũi nhăn lại khi ngửi thấy mùi đầu mẩu thuốc lá vứt đâu đó trong bãi cỏ. Bất thình lình, Thứ Năm rùng mình và co rúm người lại.
“Ôi Cây Phỉ! Cái đó đến từ đây. Bây giờ thì em biết rồi – một cái gì rất xấu… xấu lắm. Một cái gì rất kinh khủng đang ngày càng đến gần.”
Chú bắt đầu khóc thút thít vì sợ hãi.
“Cái gì vậy… em muốn nói cái gì? Anh nghĩ em vừa nói là không có gì nguy hiểm cơ mà?”


“Thực ra em cũng không biết nó là cái gì.” Thứ Năm trả lời một cách khổ sở. “Không có gì nguy hiểm ở đây – vào lúc này. Nhưng nó đang đến – đang kéo đến. Ôi Cây Phỉ ơi, anh nhìn kìa! Cánh đồng! Toàn máu là máu!”
“Đừng có ngớ ngẩn như thế, đó chỉ là ráng chiều thôi mà. Thôi nào Thứ Năm, đừng nói như thế nữa, em làm anh sợ đấy.”
Thứ Năm ngồi run rẩy và khóc lóc trong bụi tầm ma trong khi Cây Phỉ cố trấn an chú và tìm hiểu xem cái gì đã bất thình lình khiến Thứ Năm sợ hãi như thế. Nếu Thứ Năm hoảng sợ đến thế, sao chú không chạy đi tìm chỗ núp như bất cứ chú thỏ khôn ngoan nào khác? Nhưng Thứ Năm không thể giải thích được, chỉ mỗi lúc một thêm bấn loạn hơn. Cuối cùng Cây Phỉ lên tiếng:
“Thứ Năm à, em không thể cứ ngồi đây mà khóc. Dù sao thì trời cũng tối rồi. Tốt nhất là chúng ta nên quay về hang.”
“Quay về hang?” Thứ Năm khóc thút thít. “Nó sẽ đến đấy – đừng nghĩ là nó không đến! Em đã bảo anh mà, cánh đồng đầy những máu…”
“Thôi ngay cái giọng ấy đi.” Cây Phỉ nói đầy nghiêm nghị “Hãy để anh chăm lo cho em. Dù có vấn đề gì đi nữa thì cũng đã đến lúc chúng ta quay lại rồi.”

Chú chạy xuống cánh đồng, vượt qua con suối đến vũng nước cạn. Đến đây chú dừng lại đợi, bởi vì Thứ Năm – bị bủa vây trong cái yên lặng của một đêm hè – bắt đầu cảm thấy vô phương tự về và gần như cứng đờ người vì sợ. Cuối cùng khi Cây Phỉ đưa chú trở lại cái hào, đầu tiên chú còn không chịu chui xuống đấy khiến Cây Phỉ gần như phải xô chú vào trong hang.
Mặt trời đã lặn sau con dốc đối diện. Gió mang theo hơi lạnh, lác đác những hạt mưa và chưa đầy một tiếng đồng hồ sau thì trời tối sập xuống. Tất cả những mầu sắc nhạt dần trên bầu trời và mặc dầu tấm bảng lớn ở cổng kêu cọt kẹt trong gió đêm (cứ như thể nó cương quyết không chịu biến đi trong bóng đêm mà vẫn vững vàng trụ lại ở nơi mà nó được gắn lên) chẳng có người nào đó tình cờ đi qua để đọc được những chữ to sắc nét rắn rỏi như những con dao đen trên nền trắng. Tấm bảng đề:

MẢNH ĐẤT Ở VỊ TRÍ LÝ TƯỞNG, GỒM 6 HECTA ĐẤT XÂY DỰNG TUYỆT ĐẸP NÀY SẼ ĐƯỢC PHÁT TRIỂN THÀNH KHU DÂN CƯ HIỆN ĐẠI, CAO CẤP DO CÔNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN SUTCH VÀ MARTIN, NEWBURY, XỨ BERKS THỰC HIỆN.